สื่อมวลชนเรียกเล่น ๆ ว่า "บิ๊กซัน" เป็นบุตรของร้อยตรี พิณ และสาคร กำลังเอก ชีวิตครอบครัวสมรสกับ ท่านผู้หญิงประภาศรี กำลังเอก (3 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2474 - 11 มีนาคม พ.ศ. 2526) [2]บุตรธิดา 3 คน คือ

• พลเอก ฐิติวัจน์ กำลังเอก ราชองครักษ์พิเศษ[3]กรรมการในคณะกรรมการปฏิรูปประเทศด้านการเมือง[4] ผู้ทรงคุณวุฒิพิเศษสำนักงานปลัดกระทรวงกลาโหม และสมาชิกสภาขับเคลื่อนการปฏิรูปประเทศ
• พ.ต.อ.ทินภัทร กำลังเอก (เสียชีวิต)
• พลโทหญิง คุณหญิงเวณิกา ทวีชัยการ ผู้ทรงคุณวุฒิกองทัพบก

และสมรสครั้งที่ 2 กับนางพรสรร กำลังเอก (พ.ศ. 2533 - 31 มกราคม พ.ศ. 2558) ธิดาของ ดร.ถาวร พรประภา กับ ดร.อุษา พรประภา[5] มีบุตรบุญธรรม 1 คน คือ ร้อยเอก ประพุทธ กำลังเอก (พระประพุทธ พุทฺธิพโล)

การศึกษา

สำเร็จชั้นประถมศึกษาตอนต้นจากโรงเรียนพรหมวิทยามูล เข้าศึกษาต่อที่โรงเรียนวัดเบญจมบพิตร โรงเรียนมัธยมวัดเบญจมบพิตรในปัจจุบัน) เลขประจำตัว 3827 สำเร็จการศึกษาระดับชั้นมัธยม 6 ในปี พ.ศ. 2484 และโรงเรียนอำนวยศิลป์ พระนคร เข้าศึกษาโรงเรียนเตรียมทหารบก รุ่นที่ 5 (ตทบ. 5) ระหว่าง พ.ศ. 2487 - 2491 รุ่นเดียวกับพลเอก เทียนชัย สิริสัมพันธ์, พลเอก บรรจบ บุนนาค และพลอากาศเอก ประพันธ์ ธูปะเตมีย์[6]

ตำแหน่งทางทหารและการเมือง

พลเอก อาทิตย์ เคยได้รับฉายาว่า "วีรบุรุษสะพานมัฆวาน" จากกรณีที่นิสิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยและประชาชนเดินขบวนประท้วงการเลือกตั้งเมื่อวันที่ 26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2500 โดยที่จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ ผู้บัญชาการทหารบกในขณะนั้นได้สั่งห้ามทหารทำร้ายประชาชนโดยเด็ดขาดและเปิดทางให้ขบวนประท้วงเดินข้ามสะพานมัฆวานรังสรรค์ไปจนถึงทำเนียบรัฐบาลได้โดยดีโดยพลเอกอาทิตย์เป็นหนึ่งในกลุ่มทหารเหล่านั้น ขณะนั้นยังมียศเพียงร้อยเอก[7] [8]

ในเหตุการณ์กบฏเมษาฮาวาย พ.ศ. 2524 พลเอกอาทิตย์ ขณะที่ยศพลตรีมีตำแหน่งเป็นรองแม่ทัพภาคที่ 2 ถือเป็นกำลังสำคัญในการปราบกบฏทำให้ได้เลื่อนยศและตำแหน่งสู่แม่ทัพภาคที่ 1 และผู้บัญชาการทหารบกในเวลาต่อมา[8]

พลเอกอาทิตย์ดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการทหารบก เมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2525 ต่อจากพลเอก ประยุทธ จารุมณี ที่เกษียณอายุราชการจากนั้นดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการทหารสูงสุดเมื่อวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2526 ต่อจากพลเอก สายหยุด เกิดผล โดยดำรงตำแหน่งทั้งสองควบคู่กัน

ขณะนั้นพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี กระทรวงการคลัง โดย สมหมาย ฮุนตระกูล ลดค่าเงินบาท เมื่อวันที่ 2 พฤศจิกายน พ.ศ. 2527 ถึง 14.8% จาก 23 บาท เป็น 27 บาท ต่อ ดอลลาร์สหรัฐ พลเอกอาทิตย์ได้ออกมาวิพากษ์วิจารณ์รัฐบาลอย่างรุนแรง[9] ทำให้เกิดความบาดหมางจนพลเอกอาทิตย์ไม่ได้รับการต่ออายุราชการและถูกปลดจากตำแหน่งผู้บัญชาการทหารบกอย่างกะทันหันเมื่อวันที่ 27 พฤษภาคม พ.ศ. 2529 ทำให้เหลือตำแหน่งผู้บัญชาการทหารสูงสุดเพียงตำแหน่งเดียวและแต่งตั้งพลเอก ชวลิต ยงใจยุทธ ดำรงตำแหน่งแทน [10]

หลังเกษียณอายุราชการในตำแหน่ง ผู้บัญชาการทหารสูงสุด พลเอกอาทิตย์เข้าสู่การเมือง โดยก่อตั้ง พรรคปวงชนชาวไทย สมัครเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและได้รับแต่งตั้งเป็นรองนายกรัฐมนตรีในรัฐบาลพลเอก ชาติชาย ชุณหะวัณ ต่อมาได้รับแต่งตั้งเป็นรองนายกรัฐมนตรี สมัยที่ 2[11][12] ในขณะนั้นเกิดความตึงเครียดระหว่างรัฐบาล กับคณะนายทหารทั้งสามเหล่าทัพ ซึ่งนำโดยกลุ่มทหาร จปร. 5 พลเอกชาติชายจึงแต่งตั้งพลเอกอาทิตย์ เป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงกลาโหม[13] เพื่อคานอำนาจโดยมีข่าวลือว่าพลเอกอาทิตย์จะปลดนายทหาร จปร. 5 ออกจากตำแหน่งทั้งหมดกลุ่มนายทหารจึงชิง รัฐประหาร เสียก่อน</ref> แต่ยังไม่ทันได้ปฏิบัติหน้าที่ก็ถูกจี้จับตัวโดย คณะรักษาความสงบเรียบร้อยแห่งชาติ (รสช.) นำโดยพลเอก สุจินดา คราประยูร ขณะกำลังเดินทางไปเข้าเฝ้าถวายสัตย์ปฏิญาณตนที่จังหวัดเชียงใหม่ เมื่อวันที่ 23 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2534[10]

หลัง พฤษภาทมิฬ พรรคปวงชนชาวไทยของพลเอกอาทิตย์ได้เปลี่ยนชื่อเป็น พรรคชาติพัฒนา โดยมีพลเอก ชาติชาย ชุณหะวัณ เป็นหัวหน้าพรรคในปีพ.ศ. 2543 ได้รับเลือกตั้งเป็นสมาชิกวุฒิสภาประจำจังหวัดเลย[14]